Σήμερα

Η Κομοτηνή σήμερα είναι ένα ακμαίο εμπορικό και διοικητικό κέντρο. Είναι σαφώς κεντροβαρής πόλη με την πλειοψηφία της εμπορικής δραστηριότητας και τις υπηρεσίες να είναι συγκεντρωμένες γύρω από το ιστορικό κέντρο. Γι’αυτο και είναι πολύ πρακτικό να πηγαίνει κανείς παντού περπατώντας. Ωστόσο η κυκλοφορία μπορεί να γίνει ανυπόφορη τις ώρες αιχμής. Στο παρελθόν, ο ποταμός Μπουκλουτζάς χώριζε τη πόλη σε δύο μέρη. Τη δεκαετία του 1970, ύστερα από επανειλημμένες πλημμύρες, άλλαξε η κοίτη του ποταμού και αντικαταστάθηκε από τις κύριες οδικές αρτηρίες της πόλης.

Η Καρδιά της Πόλης

Στη καρδιά της πόλης βρίσκεται το καταπράσινο πάρκο της Αγίας Παρασκευής που πρόσφατα ανακαινίστηκε και το περίπου 15 μ. μνημείο για τους ήρωες του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι κάτοικοι το αποκαλούν ‘Ηρώον’ ή ‘Σπαθί’. Η ανανεωμένη Πλατεία Ειρήνης είναι το σημείο συγκέντρωσης της, υπέρ του δέοντος, ζωντανής νυχτερινής ζωής της πόλης. Η νύχτα της πόλης τονώνεται απο τον σχετικά τεράστιο πληθυσμό φοιτητών που ζουν και σπουδάζουν στην πόλη. Το Ιστορικό Εμπορικό Κέντρο είναι δημοφιλές για τους επισκέπτες λόγω των παραδοσιακών καταστημάτων που έχουν εκλείψει από άλλες ελληνικές πόλεις. Επιπρόσθετα, στα βορειοδυτικά προάστια (Νέα Μοσυνούπολη) ντόπιοι και επισκέπτες συγκεντρώνονται σε ένα μοντέρνο εμπορικό και ψυχαγωγικό χώρο, το Kosmopolis Park. Αυτό περιλαμβάνει καταστήματα, σούπερμαρκετ, σύμπλεγμα σινεμά, καφετέριες κι εστιατόρια. Η περιοχή από το Kosmopolis μέχρι τον οικισμό του Ηφαίστου έχει εξελιχθεί σε ανεξάρτητο προορισμό για ψώνια.

Πολιτισμός και Ψυχαγωγία

Η Κομοτηνή ξεκίνησε ως Βυζαντινό Φρούριο χτισμένο επί Αυτοκράτορα Θεοδοσίου τον 4ο αιώνα μ.Χ. Τα ερείπια της τετράεδρης αυτής κατασκευής μπορεί ακόμα και σήμερα να τα βρεί κανείς βορειοδυτικά της κεντρικής πλατείας. Υπάρχουν αρκετά μουσεία που είναι ανοιχτά στο κοινό (Αρχαιολογικό, Βυζαντινό, Λαογραφικό και Εκκλησιαστικό). Νοτιοδυτικά της πλατείας βρίσκεται το Ανοιχτό Δημοτικό Θέατρο στο οποίο φιλοξενούνται πολλές παραστάσεις, συναυλίες και πολιτιστικά δρώμενα. Σύντομα θα δοθεί σε χρήση το νέο υπερσύγχρονο Συνεδριακό-Πολιτιστικό Κέντρο ‘Μελίνα Μερκούρη’ που ουσιαστικά θα αποτελεί το Μέγαρο Μουσικής της Θράκης(Β/ΒΑ του κέντρου). Το Περιφερειακό Θέατρο (ΔΗΠΕΘΕ) Κομοτηνής έχει επιτυχώς εκτελέσει πολλές εγχώριες και διεθνείς παραγωγές. 6 χλμ ΒΑ της Κομοτηνής απλώνεται το άλσος της Νυμφαίας. Είναι ο πνεύμονας πρασίνου της πόλης και προσφέρεται για περπάτημα, ποδηλασία, ορειβασία και παιχνίδι. Το άλσος διαιρείται από ασφαλτοστρωμένο δρομο που οδηγεί στο Βυζαντινό Φρούριο και στο ιστορικό Οχυρό της Νυμφαίαςτης Νυμφαίας. Το τουριστικό περίπτερο που βρίσκεται εκεί προσφέρει καταπληκτική πανοραμική θέα 200 μοιρών του κάμπου της Ροδόπης, της Κομοτηνής και των προαστίων της και του Θρακικού Πελάγους (Διακρίνονται η Θάσος και η Σαμοθράκη, ενίοτε και το Άγιο Όρος).

Δημογραφικά

Ο πληθυσμός είναι εξαιρετικά πολύγλωσσος για πόλη τέτοιου μεγέθους. Αποτελείται από ντόπιους Έλληνες, πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη, Έλληνες Μουσουλμάνους (Τουρκους, Πομάκους και Αθίγγανους), λιγοστούς απογόνους Αρμενίων προσφύγων και πρόσφατους παλιννοστούντες ομογενείς από χώρες της πρώην ΕΣΣΔ (κυρίως Γεωργία, Αρμενία, Ρωσσία, Ουκρανία και Καζακστάν).

Συνοικίες

ΚΕΝΤΡΟ

Ιστορικό Εμπορικό Κέντρο, Πλατεία Ειρήνης και πέριξ, Αρμενιό

ΔΥΤΙΚΑ

Νεα Μοσυνούπολη, Ρέμβη

ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΑ

Καβακλιώτικα, Σταθμός, Εργατικά Σταθμού, Εργατικά ΔΕΗ

ΝΟΤΙΑ

Ζυμβρακάκη

ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΑ

Άγιος Στυλιανός

ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ

Νεόκτιστα

ΒΟΡΕΙΑ

Αγία Βαρβάρα/Στρατώνες

Προάστια

• Βιομηχανική Ζώνη (ΝΑ,9χλμ), με δεκάδες εργοστάσια και σταθμό ηλεκτροπαραγωγής φυσικού αερίου.
• Πανεπιστημιούπολη (ΒΔ,3χλμ)
• Ήφαιστος (ΒΔ,δίπλα στη Νέα Μοσυνούπολη),
• Ροδίτης (ΝΑ,5χλμ),
• Καρυδιά (ΒΑ,4χλμ),
• Κόσμιο (Ν,3χλμ)
• Θρυλόριο (ΝΑ,8χλμ)
• Αμπελόκηποι (ΝΑ,2χλμ)
• Κηκίδιο (ΝΑ,2χλμ)
• Υφαντές (Δ,2χλμ)

Τα τεκμήρια για την ύπαρξη αρχαίου πολίσματος στην θέση της σημερινής Κομοτηνής, οδηγούν στα πρωτοχριστιανικά χρόνια: το φρούριό της (βλ. σχετικά φρούριο Κομοτηνής), ο επιτύμβιος βωμός του 40υ αι. μ.Χ., το ελληνιστικής εποχής δωρικό κιονόκρανο και η εικονιστική κεφαλή (πορτραίτο) που χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 20ου αι. μ.χ. Είναι όμως, πολύ πιθανό, και στο σημείο αυτό συγκλίνουν οι απόψεις αρκετών ιστορικών, να προϋπήρχε κάποιος οικισμός έστω και ατείχιστος, ώστε, εάν σήμερα, ισχυρισθούμε ότι η Κομοτηνή έχει ιστορία δύο χιλιετιών, δεν θα ήμασταν μακριά από την ιστορική αλήθεια.

Η θέση της πάνω στην Εγνατία οδό, η οποία συνέδεε το Δυρράχιο με την Κωνσταντινούπολη, της έδιδε προνόμια – ιδίως οικονομικού χαρακτήρα-, ώστε, σταδιακά, εξελίχτηκε και εμφανίστηκε στον ορίζοντα της τοπικής ιστορίας, στην σκιά βέβαια της γειτονικής της Μαξιμιανούπολης (στα νεότερα χρόνια Μοσυνούπολης), η υπεροχή της οποίας, μέχρι την καταστροφή της από τους Βουλγάρους, ήταν αδιαμφισήβητη.

Οι επόμενες, χρονικά, μαρτυρίες θα καταγραφούν πολύ αργά, στον 14ο αι. μ.χ., όταν η ακρωτηριασμένη βυζαντινή αυτοκρατορία, σπαρασσόταν από τις εμφύλιες διαμάχες και τις εχθρικές επιθέσεις στα σύνορά της. Ο ιστορικός και αυτοκράτορας Ιωάννης Στ’ ο Καντακουζηνός και ο σύγχρονός Νικηφόρος Γρηγοράς αναφέρονται, ο μεν πρώτος στο «Κουμουτζηνά πόλισμα», ενώ ο δεύτερος στην πολίχνη με την ονομασία «Κομοτηνά» ή «Κομοτηνή». Η πρώτη μαρτυρία, του έτους 1331 μ.X., συνδέεται με το περιστατικό της συνάντησης στην σημερινή εκτεταμένη πεδιάδα -όπου η Μονή Βαθύλακος- των στρατευμάτων του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Γ’ και του ηγεμόνα της Σμύρνης Ομούρ, η οποία είχε αίσια κατάληξη, αφού τα στρατεύματα του δεύτερου αποχώρησαν χωρίς να πολεμήσουν. Το έτος 1343 μ.X. η Κομοτηνή και οι υπερασπιστές των γειτονικών φρουρίων Ασώματος;- Παραδημή, Κρανοβούνιο και Στυλάριο προσχωρούν στον Καντακουζηνό για να συμμετάσχουν στον καταστροφικό πόλεμο, ο οποίος διήρκεσε έως το 1347 και ουσιαστικά προετοίμασε το έδαφος για την κατάληψη της περιοχής από τους Τούρκους .

Στα 1363, κατά την πιθανότερη σήμερα εκδοχή, ο εξισλαμισμένος Έλληνας άρχοντας, Γαζή Εβρενός Μπέη, στην κατακτητική του πορεία από τα Ύψαλα προς την Θεσσαλονίκη, εισέρχεται στην Κομοτηνή και εγκαθιδρύει την οθωμανική κυριαρχία, η οποία επρόκειτο να διαρκέσει πεντέμισι αιώνες. Όπως μαρτυρεί οθωμανικό κατάστιχο, η διαδικασία αλλαγής του εθνικού χαρακτήρα της πόλης δεν ήταν εύκολη ούτε και σύντομη. Σύμφωνα λοιπόν με το κατάστιχο, στα 1530, δυο σχεδόν αιώνες μετά την κατάκτηση, στην πόλη λειτουργεί μόλις ένα τζαμί και μερικά μεστζίτια. Την ίδια εποχή στα 1548, ο περιηγητής Pierre Belon, που την επισκέφτηκε μας πληροφορεί ότι κατοικείται από Έλληνες και λίγους: Τούρκους. Θα χρειαστεί να ακολουθήσουν στους επόμενους αιώνες μαζικοί εποικισμοί με μουσουλμάνους της Ανατολίας, καθώς και η προσχώρηση των Πομάκων στο Ισλάμ- για να αλλοιωθεί η φυσιογνωμία της Κομοτηνής. Οι συνθήκες ζωής των χριστιανών, κατά τις διασωθείσες μαρτυρίες, είναι αφόρητες. Ο Τούρκος περιηγητής Εβλίγια Τσαελεμπί, που επισκέπτεται την πόλη στα μέσα του 17oυ, ενώ είναι γλαφυρότατος στην περιγραφή της, για τους Έλληνες δεν αναφέρει ούτε και αν υπάρχουν, κάτι, που μόνό. έμμεσα συνάγεται!

Σύμφωνα με περιστατικό που κατέγραψε ο ?γγλος περιηγητής Clarke (1801), ο ίδιος και η συνοδεία του λιθοβολήθηκαν στους δρόμους της Κομοτηνής από τον τούρκικο όχλο, αλλά και από τους χριστιανούς, οι οποίοι όφειλαν να συμμερίζονται τις ορέξεις των δυναστών τους. Όταν δε, εισήλθε στο κατάστημα ενός Έλληνα αργυροχόου, αυτός προς δημιουργία εντυπώσεων, ύψωσε τη φωνή του και τους απέπεμψε με άσχημο τρόπο. Ψιθυρίζοντας, όμως, τους είπε ότι θα μπορούσαν να συναντηθούν στο χάνι.. Τα δύο περιστατικά δίνουν μια αμυδρή και στιγμιαία μόνο εικόνα του ψυχολογικού κλίματος, μέσα στο οποίο ζούσαν οι Έλληνες.

Αλλά, στην διάρκεια του 19ου αιώνα σημαντικές εξελίξεις, όπως η ελληνική επανάσταση, οι μεταρρυθμίσεις του Χάττι Χουμαγιούν και η προοδευτική εξασθένιση της οθωμανικής παντοδυναμίας, δίνουν περιθώριο προόδου στα υπόδουλα έθνη. Στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα η ελληνική αστική κοινότητα της Κομοτηνής κατέχει τα σκήπτρα του εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου, που διενεργείτε πλέον μεσώ του σιδηροδρόμου. Τα άφθονα προϊόντα της πεδιάδας (καπνός, σιτηρά κ.α.) διακινούνται από Έλληνες εμπόρους, οι οποίοι πλουτίζουν σύντομα και αγοράζουν μεγάλα αγροκτήματα (τσιφλίκια), που συναπαρτίζουν εκτάσεις χιλιάδων στρεμμάτων και σημαντικό ποσοστό της συνολικής τότε καλλιεργήσιμής γης. Χτίζουν τους πρώτους ατμόμυλους, το αλεύρι των οποίων καλύπτει τις ανάγκες τις περιοχής. Όμορφα αρχοντικά, -ορισμένα σώζονται ως σήμερα – ιδιοκτησίες πλουσίων της πόλης, δίνουν το μέτρο της οικονομικής προόδου.

Αν και ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος (1877-78) προκαλεί την μαζική εγκατάσταση δεκάδων χιλιάδων μουσουλμάνων προσφύγων (τότε ιδρύονται νέες συνοικίες), εν τούτοις η πρόοδος των χριστιανών δεν αναχαιτίζεται.

Στον πνευματικό τομέα έχουν επίσης να επιδείξουν θεαματικά αποτελέσματα. Στα 1885 λειτουργεί ο σύλλογος «ΟΜΟΝΟΙΑ» στους κόλπους του οποίου νέοι της Κομοτηνής δίνουν θεατρικές παραστάσεις και συναυλίες,, ενώ παράλληλα, πολυποίκιλη δραστηριότητα ασκεί και η Αδελφότης Κυριών. Στην πόλη κυκλοφορούν αδιάλειπτα όλες οι ελληνικές εφημερίδες της Κωνσταντινούπολης. Μεγάλοι ευεργέτες φροντίζουν με δωρεές τους, για την εύρυθμη λειτουργία των σχολείων.

Οι φιλομαθέστεροι μαθητές συνέχιζαν τις σπουδές τους στα εκπαιδευτήρια της Αδριανούπολης και στην συνέχεια στα πανεπιστήμια της Ευρώπης. Ενδεικτικό της πνευματικής κίνησης είναι το γεγονός ότι από την Κομοτηνή καταγόταν μια από τις πρώτες γυναίκες γιατρούς της Θράκης (μόνο στην Αδριανούπολη υπήρχε προηγούμενο). Πρόκειται για την Βικτωρία Μαργαριτοπούλου.

Την κατάσταση καταγράφει ο διεθνής εμπορικός οδηγός Annaire de commerce Didot-Rottin του 1912, σύμφωνα με τον οποίο στην Κομοτηνή υπήρχαν 33 Έλληνες επιστήμονες, τραπεζίτες και έμποροι, 6 Αρμένιοι, 4 Ιουδαίοι, 3 Οθωμανοί και κανείς Βούλγαρος.

Στην δεκαετία του 1910, η μακρόχρονη βουλγάρικοι κατοχή και το σχέδιο για τον πλήρη εκβουλγαρισμό της περιοχής, είχαν καταστρεπτικές συνέπειες στους χριστιανούς αλλά και στους μουσουλμάνους της Θράκης. Κατά την έκφραση της εποχής, η Θράκη μετετράπη σε απέραντη «κοιλάδα Κλαυθμώνος».

Το σύντομο χρονικό των γεγονότων αρχίζει με τον Α’ Βαλκανικό πόλεμο (1912-13), την ήττα της Τουρκίας και την κατάληψη της Κομοτηνής από τα βουλγαρικά στρατεύματα. Οι υπερβολικές αξιώσεις της Βουλγαρίας σε βάρος των συμμάχων της, οδηγούν στο Β’ Βαλκανικό πόλεμο και την συντριβή της από τα ελληνικά και σέρβικα στρατεύματα. Στις 14 Ιουλίου του 1913, εισέρχεται στην πόλη, μέσα σε ατμόσφαιρα ξέφρενου ενθουσιασμού, ο ελληνικός στρατός και στο Διοικητήριο της (σημερινό δικαστικό μέγαρο) κυματίζει η ιστορική σημαία της πόλης την οποία κατασκεύασαν την προηγούμενη νύχτα οι γυναίκες της Κομοτηνής. Η συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου 1913) επιδικάζει την περιοχή στην ηττημένη Βουλγαρία και τη αρχική χαρά των κατοίκων της διαδέχεται η απόγνωση. Παρά τις απεγνωσμένες εκκλήσεις των Θρακών για την ανάληψη στρατιωτικής δράσης, η ελληνική κυβέρνηση επιμένει στον σεβασμό της συνθήκης. Ενώπιον του κινδύνου της επιστροφής του βουλγάρικου στρατού, οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι ενωμένοι, ιδρύουν για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας την βραχύβια Δημοκρατία της Γιουμουλτζίνας, με πρωτεύουσα την Κομοτηνή. Η βούλγαρο-τουρκική συνθήκη της Κωνσταντινούπολης στις 16 Σεπτεμβρίου 1913, αίρει και τα τελευταία εμπόδια για την στρατιωτική κατάληψη της περιοχής. Τον Οκτώβριο τα βουλγάρικα στρατεύματα εισέρχονται στην πόλη. ?λλοι κάτοικοι θα εκτοπισθούν στο εσωτερικό της Βουλγαρίας, άλλοι θα φυλακισθούν και άλλοι θα καταφέρουν να διαφύγουν στις πόλεις της ελεύθερης Ελλάδας, όπου περιπλανιόντουσαν πένητες και αβοήθητοι.

Στις 14 Μαίου 19920, μετά από την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, την ήττα των δυνάμεων του λεγόμενου Άξονα και την κατάληψη της Θράκης από τα διασυμμαχικά στρατεύματα, το νοτιοδυτικό τμήμα της Μεγάλης Θράκης ενσωματώνεται στην Ελλάδα. Επαληθεύθηκε έτσι η ιστορική φράση-προφητεία, που χάραξε με την άκρη της λόγχης του ο ανθυπολοχαγός Κώστας Λαγουμιτζάκης σε τοίχο του τότε Διοικητηρίου, όταν τα ελληνικά στρατεύματα αποχωρούσαν στις αρχές Αυγούστου 1913:

ΠΑΛΙΝ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕ ΚΑΙΡΟΥΣ

ΠΑΛΙ ΔΙΚΙΑ ΜΑΣ ΘΑ ΄ΝΑΙ
πηγή: http://www.everodopi.gr/pages/details/90/istoria-tis-komotinis